Verslag van het NtVP congres 11 mei 2017 – Levensloop en Trauma

Door Kimberly Stam en Joanne Mouthaan

Een zonnige ochtendwandeling in de Lunterse bossen zette de juiste toon voor het recente NtVP-congres. Het thema dit jaar gaf ruimte aan zowel psychotrauma in alle leeftijdsfasen, als aan het intergenerationele karakter van traumatisering.

Naast keynotelezingen van internationaal gerenommeerde trauma-experts Rachel Yehuda, Bernet Elzinga en Nicolette Schipper-van Veldhoven bevatte het programma drie parallelsessies met in totaal 16 symposia en workshops, een ‘SLAM’-sessie waarin jonge onderzoekers in drie minuten hun lopende onderzoek pitchten, en een afsluitend interview van dagvoorzitter Frits Boer met vermaarde hoogleraren
Berthold Gersons en Rolf Kleber. Hieronder enkele lessons learned uit het volle dagprogramma.

‘Epigenetics are weapons of mass construction.’ Rachel Yehuda

Professor Rachel Yehuda (Mount Sinaï School of Medicine, New York) opende de dag met haar decennialange onderzoek naar epigenetica. De verschrikkingen van de Holocaust hebben niet enkel op psychologisch vlak, maar ook op genetisch vlak sporen achtergelaten bij de overlevenden en zelfs hun nakomelingen. Eenzelfde effect werd gevonden onder kinderen van zwangere vrouwen tijdens de Nederlandse hongerwinter. Zij bleken andere gen-functies ontwikkeld te hebben dan broers en zussen geboren buiten de hongerwinter. Yehuda benadrukte dat we ons als hulpverleners juist moeten beseffen dat deze stress respons, de invloed van omgeving op genen, nuttig is. Dat betekent dat het lichaam mechanismen heeft om zichzelf aan te passen en ervoor te zorgen dat de volgende generatie daartoe uitgerust is. Wanneer de omstandigheden van die volgende generatie mismatchen met die van de ouder, kan dat problemen opleveren, zoals wanneer een veranderde cortisolproductie bij nakomelingen zorgt voor een grotere gevoeligheid voor obesitas. Maar ook die generatie kan voor hun eigen genetische veranderingen zorgen, onder andere door het volgen van therapie.

‘You are the conduit of the next generation, so take care!’ ‘Tell it like it is.’ Bernet Elzinga

Wees niet voorzichtig om het over intergenerationele overdracht van mishandeling en verwaarlozing te hebben. ‘Wat van belang is, is om de juiste psychoeducatie te geven’, vertelt professor Bernet Elzinga (Klinische psychologie, Universiteit Leiden). Laat weten aan de betrokkenen: ‘Het is niet jouw fout, maar je kunt wel verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag.’ Voor de wetenschap en de klinische praktijk is het de uitdaging om te bepalen wat de beste timing en manier is om sensitief ouderschap te versterken. Daarnaast lijkt de adolescentie een belangrijke tijd voor interventie te zijn om het risico op overdracht van mishandeling te voorkomen. ‘Ook dat maakt hulp voor deze kwetsbare groep zeker nooit te laat.’

‘Sportwereld: open je ogen voor trauma!’ Nicolette Schipper-van Veldhoven

Steeds vaker komen verhalen van kindermisbruik in de sport in de openbaarheid, vooral omdat slachtoffers zich eindelijk niet meer alleen voelen. Werkelijke prevalentie is moeilijk meetbaar, maar in retrospect geeft 14% van volwassenen aan in sportverband tenminste eenmaal seksueel grensoverschrijdend gedrag te hebben meegemaakt. Daders zijn niet alleen stereotype oudere coaches, maar veelal ook medesporters (leeftijdsgenoten) of andere betrokkenen bij de sport (actievelingen in de vereniging, andere ouders). Hoewel in Nederland en Vlaanderen zowel instrumenten als beleid bestaan voor het aanpakken van misbruik, is dit nog altijd niet doorgedrongen in de sport. Tine Vertommen (Thomas More Hogeschool België) liet in haar workshop de toolkit zien die zij ontwikkelden voor sportverenigingen om ook zelf gewenst gedrag te stimuleren en ongewenst gedrag te voorkomen en aan te pakken.

‘Slaap biedt een natuurlijke “window of opportunity” om opslag van trauma te verstoren.’ Hein van Marle

PTSS is een geheugenstoornis: traumatische herinneringen blijven emotioneel geladen en acuut doordat zij niet stabiel en geïntegreerd zijn opgeslagen. Niet alleen tijd, maar ook slaap is verbonden met een goede geheugenopslag. Hein van Marle, psychiater GGZinGeest en onderzoeker VUMC, legt uit: ‘Dat maakt slaap een “window of opportunity” om opslag te versterken, verstoren of vernietigen.’ Een van die mogelijkheden kan het hernieuwd opslaan (‘reconsolideren’) van herinneringen tijdens de slaap zijn, zoals door het gebruik van geur of muziek. Zodoende kan ook de natuurlijke rustperiode tussen behandelsessies door, waarin de werkelijke verwerking plaatsvindt, bijdragen aan de effectiviteit van de behandeling.

‘Symboliseer de levenslijn.’ Ruud Jongendijk en Simone de la Rie

Narratieve Exposure Therapie (NET), zo leggen Ruud Jongendijk en Simone de la Rie (beide Centrum ’45) uit, is de voorkeursbehandeling voor traumatische klachten onder vluchtelingen en asielzoekers. NET is ontstaan vanuit de gedachte dat het delen van ervaringen helend werkt en bijdraagt aan het integreren van zowel positieve als negatieve herinneringen. Door middel van het neerleggen van een levenslijn brengen cliënten aan de hand van stenen en bloemen de negatieve en positieve gebeurtenissen in de levensloop in kaart. De gebeurtenissen gesymboliseerd door stenen, behoeven nadere aandacht en zijn leidend in de verdere traumabehandeling. Na afloop van iedere sessie maakt de therapeut een verslag welke aan het einde van de behandeling gebundeld aan patiënt wordt meegegeven.

‘Trauma treft mensen in hun samenleven, het traumaveld is een sociaal veld.’ Berthold Gersons en Rolf Kleber

Gersons en Kleber, beide op het punt om met pensioen te gaan, blikten in een openhartig interview terug op hun rijke carrière in de psychotrauma en zijn overweldigd door de aanhoudende groei aan belangstelling voor het vakgebied. Toch vinden zij dat er nog veel te winnen valt. Gersons geeft aan dat één van de leerpunten in zijn carrière was dat sommige interventies, hoe goed bedoeld en gewaardeerd ook, mensen toch zieker konden maken, zoals psychologische debriefing. ‘Dat dingen ook schadelijke gevolgen kunnen hebben, daar wordt te weinig rekening mee gehouden.’ Zowel Gersons als Kleber geven als advies voor huidige en toekomstige traumaprofessionals mee om niet te nauw naar de gevolgen van trauma te kijken. Biologische grondslagen en de diagnose PTSS zijn onderdeel van een veel wijder scala aan factoren en uitkomsten. ‘Het traumaveld is een sociaal veld, het treft mensen in hun samenleving’, aldus de hoogleraren.

Als afsluiter van het congres werd Ton de Wijs, één van de initiatiefnemers
in het oprichten van de NtVP, elf jaar later benoemd als erelid NtVP en als blijk van waardering ontving hij een unieke oorkonde. Voorzitter Mariel Meewisse spreekt uit: ‘Wij zijn hem dankbaar voor het verenigen van het psychotraumaveld waardoor verdere professionalisering en kennisontwikkeling mede mogelijk wordt gemaakt.’ Een bijzondere aankondiging kwam tot slot van Miriam Lommen, voorzitter van de congrescommissie: in 2019 zal het tweejaarlijkse internationale congres van de ESTSS, de Europese traumavereniging, door de NtVP worden georganiseerd in Nederland.
Voor meer informatie over voorgaande en komende NtVP activiteiten, zie NtVP.nl.

Dit verslag is verschenen in het NtVP katern van Impact Magazine, Q2 2017.