11 december 2022
Door dr. Juul Gouweloos-Trines, GZ-psycholoog en adviseur bij ARQ IVP en lid van de NtVP communicatiecommissie
Diagnostiek en behandeling van psychotrauma vraagt om specifieke expertise. Om die deskundigheid te garanderen biedt de NtVP de certificering tot psychotraumatherapeut. Wie zijn de professionals die deze certificering hebben? In deze rubriek komen zij aan het woord, geven hun blik op hun werkveld en hun visie op de certificering tot psychotraumatherapeut. Voor deze nieuwsbrief spraken wij met Monique van Houwelingen.
Monique is sinds 2017 werkzaam als GZ-psycholoog bij het expertiseteam Kind, Gezin en Psychotrauma van ARQ Centrum’45, een landelijk centrum voor specialistische diagnostiek en behandeling van mensen met complexe psychotraumaklachten. Daar behandelt zij voornamelijk kinderen, jongeren en gezinnen met een vluchtelingenachtergrond. Vaak hebben zij te maken gehad met cumulatieve blootstelling aan schokkende gebeurtenissen, zoals traumatisering in het land van herkomst vóór de vlucht en blootstelling aan geweld en onveiligheid tijdens de vlucht. Ook de periode na aankomst in Nederland is vaak stressvol: doorgaans is er sprake van een jarenlange asielprocedure en verblijf in steeds wisselende asielcentra. Ouders of verzorgers zijn vaak ook belast. Het systeem, oftewel het gezin, wordt daarom intensief bij de behandeling betrokken. Monique startte 15 jaar geleden na de PABO op een preventie afdeling van een GGZ instelling, waar ze projectcoördinator KOPP (kinderen van ouders met psychische problemen) en Huiselijk Geweld was. Vervolgens werkte ze enkele jaren bij het Kind- en Jeugdtraumacentrum, waar haar interesse in het psychotraumaveld verder werd versterkt. Voor de GZ opleiding koos ze er bewust voor om een uitstap te maken buiten de specialistische wereld van psychotrauma, om zichzelf zo te ontwikkelen tot een breed inzetbare professional. Sinds begin 2022 is zij geregistreerd psychotraumatherapeut.
Wat heeft je interesse in het psychotraumaveld gewekt?
Aan de start van mijn carrière, toen ik mijn afstudeerstage van de lerarenopleiding deed, zat in de groep 4 klas waaraan ik lesgaf een jongen die lichamelijk erg onrustig was, vaak in conflict raakte met medeleerlingen en in de klas niet tot leren kwam. Hij bleek in een onveilige en stressvolle thuissituatie op te groeien. Ik wilde leren wat kinderen zoals hij nodig hebben om zich veilig te voelen, hoe ik ze kan ondersteunen en helpen bij het verminderen van hun gevoel van stress. In de opleiding was destijds weinig aandacht voor het onderwerp ‘traumasensitief lesgeven’. Dit is één van de redenen waarom ik na de PABO Pedagogische Wetenschappen ben gaan studeren.
Je bent in het bijzonder geïnteresseerd in trauma bij kinderen en binnen systemen. Waar komt deze interesse vandaan?
Ik help graag voorkomen dat de gevolgen van traumatische ervaringen een leven lang doorwerken. De kindertijd is de fase waarin een belangrijke basis wordt gelegd voor de verdere ontwikkeling. Onbehandelde traumaklachten kunnen op langere termijn leiden tot een scala aan klachten die van invloed zijn op de (persoonlijkheids-) ontwikkeling van een kind.
Ik ben van mening dat ieder getraumatiseerd kind, met zijn ouder(s), recht heeft op een vroegtijdige en effectieve traumabehandeling, omdat met het tijdig behandelen verschil kan worden gemaakt. Kinderen kunnen weer toekomen aan hun ontwikkeling, meer grip krijgen op hun leven, nieuwe veerkracht ontwikkelen en ook de band tussen ouder(s) en kind kan sterker worden. Het mogen begeleiden van dit proces en getuige zijn van de groei en verandering bij mijn cliënten, motiveert mij elke dag opnieuw om mezelf verder te ontwikkelen als traumatherapeut.
Wat voor typen trauma kom je tegen in jouw werk bij ARQ Centrum ’45 en welke behandelingen bieden jullie?
Kinderen en gezinnen kunnen bij ARQ Centrum’45 terecht voor individuele behandeling, ouderbegeleiding en gezinsbehandeling (zowel in de polikliniek, dagkliniek of kliniek). Er is ook een adolescentengroep. Zelf geef ik individuele traumabehandelingen aan kinderen, jongeren en jongvolwassenen. Ik maak onder andere gebruik van EMDR, KIDNET, TF-CBT en ImRS. Ik werk in een multidisciplinair team nauw samen met o.a. de systeemtherapeut, de kinder- en jeugdpsychiater, psychologen, een PMT’er, verpleegkundig specialist, Infant Mental Health specialist en maatschappelijk werker.
Eén dag in de week werk ik bij de dagklinische Multi Family Therapy / IMH groepsbehandeling voor ouders met PTSS en/of depressie en hun kinderen in de leeftijd van 0-6 jaar. Een belangrijk doel is het verstevigen van de ouder-kind relatie door met de ouders het mentaliseren te bevorderen. We leren ouders het gedrag van hun kinderen te ondertitelen, emotioneel af te stemmen op hun kind en emotioneel beschikbaar te zijn. Zo leren ouders hoe zij beter in contact kunnen blijven met hun kind, ook als hun eigen emoties oplopen.
Waarom heb je besloten je te registreren tot psychotraumatherapeut bij de NtVP?
Voor mij voelde het als een passende vervolgstap op de ervaring die ik al had. Het vraagt zeer specifieke expertise om te kunnen omgaan met de complexiteit van psychotrauma en het stelt hoge eisen aan je vaardigheden op het gebied van diagnostiek, indicatiestelling en behandeling. Als erkend psychotraumatherapeut NtVP laat ik zien dat ik bijdraag aan het waarborgen van de kwaliteit van zorg voor cliënten met trauma gerelateerde klachten of stoornissen. Ik kan ermee laten zien dat cliënten en verwijzers verzekerd zijn van up-to-date wetenschappelijke kennis en van een hoog niveau van zorg. Het biedt mij profilering en erkenning van mijn kennis en vaardigheden op gebied van trauma gerelateerde psychopathologie. Ik draag deze extra titel met trots.
Wat zijn jouw grote dromen wat betreft je toekomstig klinisch werk?
Vanuit ARQ Academy ben ik betrokken bij de ontwikkeling van de KIDNET opleiding (narratieve exposure therapie voor kinderen). Wat ik zo mooi vind aan KIDNET, is dat er veel gebruik wordt gemaakt van non-verbale creatieve technieken, wat goed aansluit bij de belevingswereld van kinderen. Ik word opgeleid als KIDNET supervisor en hoop zo andere professionals te helpen om zich competent te voelen in de therapeutische relatie met vluchtelingenkinderen en met kinderen waarbij sprake is van meervoudige traumatisering.
Op dit moment ben ik als één van de vaste behandelaren betrokken bij de KIEM studie, een RCT studie naar de effectiviteit van EMDR en KIDNET versus een wachtlijstgroep bij getraumatiseerde vluchtelingenkinderen. Vluchtelingenkinderen lijken de weg naar de GGZ minder goed te vinden, ondanks dat psychische problemen, en met name PTSS, vaker voorkomen bij vluchtelingenkinderen dan bij de autochtone bevolking. Om ze beter te bereiken, reizen we naar de kinderen toe (out-reachend), zo nodig samen met een intercultural mediator (ICM). Het is van belang dat we leren hoe we deze specifieke doelgroep goed kunnen bereiken, zodat ze tijdig de hulp krijgen die nodig is en een goede kans krijgen om zich verder te ontwikkelen. Het is voor mij belangrijk om vanuit de klinische praktijk hier een bijdrage aan te kunnen leveren.
Veel collega’s werken met volwassenen met PTSS die thuis ook een gezin hebben. Heb je tips voor deze therapeuten wat betreft het werken met ouders met PTSS?
Wat goed dat je hiernaar vraagt. Dit is een onderwerp dat ik heel belangrijk vind, zeker met mijn achtergrond als KOPP professional. Kinderen opvoeden kan een hele uitdaging zijn, en zeker wanneer je zelf als ouder last hebt van posttraumatische stressklachten. PTSS heeft vaak een grote invloed op het dagelijkse leven. Ouders met veel PTSS symptomen hebben vaker moeite met het reguleren van hun eigen emoties en kunnen sneller buiten hun ‘window of tolerence’ schieten. Hierdoor kan het ook lastiger zijn voor de ouder om emotioneel beschikbaar te zijn voor hun kind en om de behoeftes van hun kind goed aan te voelen en hier adequaat op te reageren. Het is belangrijk dat de behandelaar die werkt met cliënten met PTSS die kinderen hebben, actief vraagt naar hoe het thuis gaat. Voor deze ouders kan het lastig zijn om zelf over dit onderwerp te beginnen, bijvoorbeeld omdat ze zich schamen of schuldig voelen. Ouders kunnen het ook lastig vinden om met hun kinderen te praten over hun problemen. Ze willen hun kind liever niet te veel zorgen geven en dat is heel begrijpelijk. Maar toch voelen kinderen zich beter als ze begrijpen wat er met hun ouder aan de hand is. Open en eerlijke informatie kan voorkomen dat het kind gaat piekeren, zich schuldig voelt of een eigen verklaring bedenkt. Het is meestal prettig voor de ouder en voor het kind als de ouder er zelf iets over uit kan leggen. Maar het kan zijn dat de ouder niet goed weet hoe hij/zij dit het beste kan aanpakken. Het kan dan helpen om het gesprek samen met de behandelaar voor te bereiden. Op de website van Trimbos zijn hele praktische informatiekaarten en hulpboekjes te vinden die hierbij gebruikt kunnen worden. Binnen ARQ Centrum’45 kan de behandelaar van volwassenzorg ook een consult aanvragen bij de collega’s uit het Kind en Gezin team. Wat ik zo mooi vind aan het werken bij ARQ Centrum’45, is dat zowel de hulp voor volwassen cliënten, gezinnen, als kinderen op 1 plek wordt aangeboden en er korte lijntjes zijn tussen de behandelaren uit de verschillende teams. Om de intergenerationele gevolgen van trauma te voorkomen, is het van belang om oog te hebben voor de kinderen en zonnodig tijdig passende ondersteuning te bieden.
Je bent niet alleen therapeut maar je hebt ook zelf een gezin en drie kinderen. Hoe bewaak je de balans tussen werk en thuis en verwerk je wat je hoort in de spreekkamer? Heb je tips voor andere therapeuten?
Een aantal zeer belangrijke vragen. Het gaat er in dit vak niet alleen om hoe je goed voor je cliënten kunt zorgen, maar ook over hoe je goed voor jezelf kunt zorgen, zodat je dit werk kunt blijven doen. Goede zelfzorg zie ik als een verantwoordelijkheid naar mijn cliënten toe. Voor mij is het belangrijk dat ik in mijn team voldoende veiligheid voel om ervaringen te kunnen delen. Het is een fijn gevoel om te weten dat ik na een intensieve sessie even bij een collega kan binnenlopen, of dat ik mijn zorgen over een bepaalde client kan delen met een collega. De samenwerking met het team en teammanager zijn belangrijk voor mij. In mijn team voel ik me gesteund door mijn collega’s en ervaar ik onderling een goede samenwerking. Hiernaast is het voor mij van belang om mijzelf te blijven bijscholen. Dit doe ik door trainingen en opleidingen te volgen, regelmatig intervisie / supervisie bij te wonen en door veel te lezen. Verder helpt het mij om te zorgen voor voldoende variatie in mijn werkzaamheden en directe client contacten af te wisselen met overige taken.
Wat het bewaken van de balans tussen werk en thuis betreft, helpt het mij om bij thuiskomt na een werkdag eerst een douche te nemen. Dat is zo’n ritueel voor mij, alsof ik dan de dag van me afspoel en rustig aan de avond kan beginnen. Privé is het voor mij belangrijk om ook momenten te hebben waarbij ik even niet cognitief bezig hoef te zijn en ik dingen kan doen waar mijn batterij van oplaadt, zodat ik vervolgens weer vol op het werk kan aankomen. Ik laad op van creatief bezig zijn en knutselen met mijn kinderen. Daarnaast ga ik graag naar het bos met mijn gezin, breng ik graag tijd door bij familie op het Brabantse platteland en houd ik ervan om Surinaams eten te koken.
Ik geef stage- en werkbegeleiding aan psychologen in opleiding en PIOG’s en ook hier vind ik het belangrijk om aandacht te besteden aan het thema zelfzorg. Aan de start van ons traject samen laat ik de opleidelingen een zelfzorgplan opstellen, waarbij ik hen vraag te omschrijven wat de signalen van oplopende spanning en stress zijn, wat ze kunnen doen om goed voor zichzelf te zorgen en wat hun bronnen van veerkracht zijn.
